Zaterdag vertelde ik al, dat Jetske en ik vrijdag vanwege de stevig, frisse wind besloten ons programma om te gooien. Jetske vertelde dat Van Oordt’s Mersken ten zuiden van de A7 tussen Heerenveen en Drachten nog goeddeels onder water stond. Omdat we toch naar de ‘boshoek’ wilden, stelde ik voor om dan eerst maar naar het uitkijktorentje langs de Sweachstersterwei tussen Lippenhuizen en Beetsterzwaag te rijden. Misschien zouden we daar vandaan wat van de natte graslanden kunnen zien …
Vlak naast de parkeerplaats aan de Sweachstersterwei ligt een klein gedenkteken (Google Maps). Het herinnert aan twee heftige tramongelukken die hier zijn gebeurd met de stoomtram van de NTM, de Nederlandse Tramweg Maatschappij, die in zijn bloeitijd grote delen van de provincie Friesland bestreek.
De verhalen kende ik al, maar ik heb ze hier nog niet eerder gedeeld. Omdat we er nu opnieuw tegenaan liepen, was dit het eerste onderwerp van de dag …
–
Beetsterzwaag, 9 september 1897 – Twee inwoners van Lippenhuizen overreden.
Vanaf Beetsterzwaag waren twee mannen uit Lippenhuizen op weg naar huis. Ze hadden in het hooi gewerkt en een lange dag gehad. Dat de mannen oververmoeid waren geweest, dat was wel duidelijk. Later werd gezegd dat de twee mannen ook een slokje teveel op hadden, want wie gaat er anders ook tussen de tramrails liggen.
Van de aankomende tram zijn ze niet wakker geworden, ze hadden waarschijnlijk als een roos geslapen. Beide mannen P.v.d.L en S.K zijn door de tram overreden en op een verschrikkelijke manier om het leven gekomen. Het is voor de nabestaanden een groot drama geweest, dat valt te begrijpen. Het publiek was na het ongeval van mening dat de machinist niet goed uitgekeken had, want het was heldere maan en je kon wel honderd meter ver zien. De chef van de politie, Pool uit Beetsterzwaag, heeft daarop direct de stoomlocomotief weer terug laten rijden naar de plek van het ongeval. Hij is zelf voorop gaan staan en liet een manspersoon tussen de rails plaats nemen. Steeds kwam de tram dichterbij maar zelfs op vijf meter afstand kon hij nog niet zien of er iemand op de rails lag. Daarmee was het bewijs geleverd dat het trampersoneel geen schuld had.
Aan beide kanten van de weg stonden grote bomen en die gaven grote schaduwen over de rails, vandaar dat het personeel van de tram de mannen niet gezien hadden. Ze konden dan ook niet schuldig bevonden worden van het ongeval.
Uit ‘de Woudklank’ van 24-10-2010
–
Lippenhuizen, 28 februari 1907 – Enorme stoomwolken en kermende slachtoffers.
Een stoomtram ontspoorde bij het Goddeloze Tolhek tussen Lippenhuizen en Beetsterzwaag. Werklieden van de Nederlandse Tramweg Maatschappij (NTM) raakten over hun hele lijf verbrand door de gloeiend hete stoom die van alle kanten uit de locomotief spoot. Drie van hen overleefden het drama niet.
Johannes Roorda, werkmeester bij de NTM, vertrok die bewuste donderdag in 1907 met een goederentram uit Heerenveen. Met zeven man aan boord reed hij naar Sumar om een rijtuig van een paardentram op te halen. Het was dringen op de krappe locomotief. Jan van der Wal en Hendrik van der Zwaag besloten daarom bij Gorredijk de reis te vervolgen op een van de goederenwagons.
De mannen zochten een plekje bovenop zakken meel en kisten spek. Achteraf was het hun redding …
Op het moment dat de tram rond negen uur het Goddeloze Tolhek passeerde, ging het mis. De locomotief ontspoorde in volle vaart, knalde tegen een eikenboom en kantelde. Hete stoom spoot aan alle kanten naar buiten. Assistent-machinist Reijenga raakte lichtgewond en kwam gelijk in actie om zijn zwaar verbrande collega’s te redden. Hij trok zijn baas Roorda uit de cabine en sleepte Jan Wesseling, Roelof van der Meer en Willem Comello weg bij de briesende machine. Alle mannen zaten onder de brand- en schroeiplekken. Van der Zwaag en Van der Wal hadden geluk. De een had een stijve nek door een vallende meelzak. De ander miste slechts een schoenzool.
De meest kordate omstander was boer Ids Hilverda. Het ongeluk gebeurde vlak voor zijn boerderij terwijl hij rustig aan de koffietafel zat. Toen hij zag dat er geen dokters in de buurt waren, ondernam hij zelf actie. Hij molk snel een koe om met de melk de brandwonden van de slachtoffers te verzachten.
Bakker Wolter Hoogeveen uit Lippenhuizen was ook een van de getuigen. Toen hij de slachtoffers bloedend en kermend van de pijn naast de gecrashte locomotief zag liggen, rende hij naar de tapperij bij het tolhuis. Gewapend met een fles brandewijn snelde hij terug naar de gewonden om de pijn te verzachten …
Brigadier Luite Duursma rapporteerde dat hij op de plek van het ongeluk een “afgekookte huid van een hand” had gevonden. Hij bracht het lapje vel naar de griffier van de arrondissementsrechtbank in Heerenveen. Comello (46) en Van der Meer (34) bezweken de volgende dag aan hun verwondingen. Roorda (39) overleed twee weken na het drama.
De tram ontspoorde waarschijnlijk doordat Roorda te snel reed. Maar uit de rapportages bleek dat ook de toestand van de rails niet al te best was. Het ongeluk zorgde in heel Friesland voor veel beroering. Koningin Wilhelmina gaf f 50,- aan de nabestaanden en er werd een steuncomité opgericht om geld en goederen in te zamelen voor de gezinnen van de slachtoffers …
Tolgaarder Roel van der Schaaf maakte na het ongeluk een gedenkteken in de vorm van een ijzeren hoepel met zwarte stenen. In 1983 kwam er op initiatief van Geart van der Zwaag, kleinzoon van Hendrik, een nieuw monument. Het kunstwerk met vier gebogen rails, ontwerp van Hans Snoek, herinnert nog elke dag aan het tramdrama van 1907.
Uit ‘de Leeuwarder Courant’ van 1 maart 2007
Meer over de NTM in deze omgeving kun je hier lezen: Gorredijk historie – de Tram (aanbevelenswaardig vanwege het mooie filmpje over de stoomtram in de jaren 1936-1947).
Afanja's Weblog 
Mooi en eenvoudig monument Dat zijn dingen die blijven hangen
LikeGeliked door 1 persoon
Dat was nog al wat voor die tijd Jan, wat een ongelukken, bijzonder maar toch ook opvallend monument.
LikeGeliked door 1 persoon
Ja, dergelijk ongelukken zullen indertijd een flinke impact gehad hebben. Dat beide ongelukken op ongeveer dezelfde plek gebeurden, maakt het helemaal bijzonder.
Het is een eenvoudig monument, dat goed bij de omgeving en de volksaard past.
LikeGeliked door 1 persoon
Tsjong wat een drama’s zo op het eind van de dag. Gelukkig al lang geleden, dat maakt ze niet minder erg maar wel makkelijker te verwerken 😉
LikeGeliked door 1 persoon
Alles is betrekkelijk, Ria, hopelijk kun je ondanks alle actuelere ellende goed slapen vannacht.
LikeLike
Een mooi en bijzonder gedenkteken, wat je zeker niet moet poetsen.
LikeGeliked door 1 persoon
Ha Afanja,
wat een tragische ongelukken.
En wat mooi, dat er een monument bij staat.
Mag wel even gepoetst, maar dit terzijde.
Groetjes!
LikeGeliked door 1 persoon
Zo’n mooi roestig monument poetsen …? Marlou toch … foei!
LikeLike
Dat waren dramatische gebeurtenissen, mooi dat dit met een sober monument in gedachten wordt gehouden.
LikeGeliked door 1 persoon
Het zijn van die ongelukken die je niet direct verwacht. Het monument past goed bij de plek en de volksaard.
LikeLike
Ik zag het monument nu voor de tweede keer, maar had niet kunnen bedenken dat er zulke drama´s schuilgingen achter dit monument. Mooi dat je er op deze plek aandacht aanbesteedt. Een bizar ongeluk, maar wel te verwachtend bij zoveel druk op de stoomketel. Als je dan zo erg verbrand bent dan is het overleven misschien geen optie en zeker niet in die tijd, lijkt me.
LikeGeliked door 1 persoon
Na onze kuier daar in 2012 heb ik niks verteld over het monument en de tragische ongelukken. Daarom heb ik de trieste verhalen in het weekend maar weer even opgezocht. Het zijn van die verhalen die stilaan verdwijnen na meer dan een eeuw.
LikeGeliked door 1 persoon
Tussen de tramsporen gaan liggen om een dutje te doen…ook niet erg slim…
Een stoommachine die kapot gaat kan voor een vreselijke ontploffing zorgen !
een ir bij de spoorweg heeft eens berekend dat als de drukketel van een stoomtrein ontploft, dat alles in een straal van 100 meter plat gaat ! Kan je nagaan hé ?
LikeGeliked door 1 persoon
Dat is eerste is een schoolvoorbeeld van ‘waar de drank is in de man, is de wijsheid in de kan …’
Een hoge snelheid, slechte rails, een dikke boom en een grote ketel vol kokend water en stoom … wat een combinatie, hè. 🙂
LikeGeliked door 1 persoon
Dat geeft een 💣💥 resultaat 🤠
LikeGeliked door 1 persoon
Goddeloos, prachtnaam en past prima bij het geklap van de mensen. ☻
Vreselijke ongelukken, wel een aardig monument. Sober, precies goed.
LikeGeliked door 1 persoon
Het monument past ook prima bij de plek en de aard van de mensen hier.
LikeGeliked door 1 persoon
Wat een heftig verhaal en dat bedrag het lijkt nu niks maar ruim 100 jaar geleden was dat een hoop geld. Bijzondere blogpost en een mooi monument.
LikeGeliked door 1 persoon
Interessante verhalen. Jammer voor de verongelukten. Een drama is zo snel gebeurd. Ik maak me toch ook zorgen over dat monument. Lijkt me zo dat er iemand struikelt.
LikeGeliked door 1 persoon
Zo’n heerlijk ouderwets filmpje, de tram, de huizen, de mensen.
Dat de tram oorzaak kan zijn van flink wat ongevallen horen we hier nog geregeld aan zee met de kusttram. In tegenstelling tot de stoomtram hoor je die bijna niet afkomen. Deze gruwelijke verhalen hebben een andere oorzaak.
LikeGeliked door 1 persoon
Met trams heb ik zelf hoegenaamd geen ervaring. De laatste keer dat ik erin heb gezeten, zal omstreeks 1980 geweest zijn tijdens een werkweek in de Randstad. Die hoorde je zeker wel. 🙂
LikeLike
Gut, wat een verhalen! En dat bij zo’n plek: Het Goddeloze Tolhek! (Wat, even los van het ongeval, een schitterende naam!) Ik had hier niet eerder van gehoord. Politieman Pool (ik moet me al sterk vergissen als dat geen familie van me is) was een voortvarende kerel. Dat was wel een bizar geval zeg! Dat tweede ongeluk is ook tragisch, maar dat je zo’n tram uit de bocht kunnen laten vliegen… En dan melk en jenever, je doet wat je kunt. Mooi bericht, Jan. Als ik er weer eens in de buurt ben ga ik dat gedenkteken opzoeken.
LikeGeliked door 1 persoon
Dank je, Peter. Zo zijn er veel vrijwel onbekende verhalen van ongelukken en andere gebeurtenissen. Begin mei hoop ik nog een verhaal over deze tramlijn te kunnen vertellen.
LikeGeliked door 1 persoon
ik wist niet dat een tram zou gevaarlijk kon zijn Jan
interessante filmbeelden en een monument dat tot de verbeelding spreekt
prettige dag
LikeGeliked door 1 persoon
Dankjewel. Slapen op de rails zoals in het eerste verhaal is natuurlijk altijd gevaar, ook bij een tram. 🙂
Jij een prettige avond.
LikeLike
Interessante verhalen.
Intrigerend vind ik dat, die trams van vroeger. Mijn moeder groeide op in een dorp een 20-tal kilometer van Gent, en ook daar was een tramlijn. De tram werd gebombardeerd door de Duitsers in 1943, er vielen 22 doden.
Een relaas van dat verhaal vond ik hier: https://www.oosteeklovandaag.be/historiek/ (klikken op 10/1943)
LikeGeliked door 2 people
De tram was hier in het noorden lang van belang, er lag een uitgebreid netwerk. Ik vind het jammer dat al die lijnen volledig opgeheven zijn. Ik kom begin mei met een logje over de beschieting van een tram op dezelfde lijn als in de bovenstaande verhalen.
LikeGeliked door 1 persoon
Vroeger waren er in Vlaanderen overal tramverbindingen. Dat is nu wel anders. Mijn moeder werd geboren in 1923 en vertelde vaak over haar reis naar Gent met de tram vanuit Ursel. Dat is al lang vervlogen tijd. Nu geraak je er amper met het openbaar vervoer. Het openbaar vervoer was toen toch beter in de streek. Maar ook getuigt mijn moeder dat de trams heel snel en roekeloos reden. Als je niet hoorde dat de tram eraan kwam, werd je gewoon te pletter gereden. Ik schrik dus niet van deze vreeslijke gebeurtenissen.
LikeGeliked door 1 persoon
Hier in Fryslân is het o.v. in de loop der jaren ook steeds verder achteruit gegaan. Je kunt hier op het platteland en in de kleinere dorpen niet zonder auto.
LikeGeliked door 1 persoon
Dat was hier in België in bepaalde regio’s ook zo. Ben het helemaal met je eens dat die lijnen verdwenen zijn.
Ik kijk je logje begin mei met belangstelling tegemoet!
LikeGeliked door 1 persoon
Amai, dat wist ik niet! Zo erg.
LikeGeliked door 2 people
Dat is een verhaal dat bij de oudere bevolking van Oosteeklo toch nog leeft.
LikeGeliked door 2 people
Met interesse gelezen. Vreselijke ongelukken. Ook nu gebeurt er nog wel eens e.e.a. ook al zijn de controles op materieel veel scherper. Mijn man is o.a. vervoerskundige en heeft lange tijd bij RET gewerkt. Ik heb er ook veel over geleerd van hem ondertussen.
LikeGeliked door 1 persoon
Ja, daar krijg je dan natuurlijk wel het nodige van mee.
LikeLike
Allemaal heel erge ongevallen. Dat filmpje is leuk om zien.
LikeGeliked door 1 persoon
Inderdaad een mooi filmpje met heel oud materiaal.
LikeGeliked door 1 persoon
Ik had al zo’n idee dat die oude trams jou wel zouden aanspreken.
LikeLike
Wat een verschrikkelijke gebeurtenissen , de ene al niet erger dan de andere….. Dat gedenkteken is zeer terecht, ik hoop alleen dat er niemand over struikelt, want dan is er weer een ongeluk meer.
LikeGeliked door 1 persoon
Dat laatste help ik je hopen. Ik heb overigens niet gehoord, dat zoiets al eens gebeurd is. 🙂
LikeLike
Wat erg toen wat erg gebeurd was geweest. De rails was toen de oorzaak geweest. Erg voor de slachtoffers die niet meer toen zijn. Het was toen heel weinig voor de slachtoffers om 50 te geven. Spoor rails kunnen ook fout gaan. Het lijkt me vreselijk allemaal. Foto’s zegt al genoeg.
LikeGeliked door 1 persoon
Ja, dat waren verschrikkelijke ongelukken.
LikeLike
Grisly stories.
LikeGeliked door 1 persoon
Terrible accidents.
LikeLike