Een polaire zonnewijzer

Geplaatst op door

Vanuit het bos liepen we terug naar ‘de Slotplaats. We liepen naar de gedeeltelijk verdiepte voortuin. Daar staat een bijzonder tuinornament, dat net zo oud is al de oudste beuken op het landgoed …


Het gaat een bijzondere zonnewijzer, die als Rijksmonument is geclassificeerd. Het is een zogenaamde polaire zonnewijzer. De zonnewijzer is rond 1750 gemaakt door of naar aanwijzingen van wetenschapper en wiskundige Johann Hermann Knoop. We kwamen de naam Knoop eerder al tegen als vermoedelijk ontwerper van de Sterrenschans. Knoop gaf indertijd als huisonderwijzer les in wiskunde, astronomie en vestingbouw aan de zoon des huizes, jonkheer Edzard van Burmania. De zonnewijzer is uit één blok zandsteen gehakt. …



De zonnewijzer raakte in 1787 bij een volksoproer zwaar beschadigd door geweerschoten. De tegenwoordige beschildering schijnt die beschadigingen te verhullen. Het tuinornament staat op het snijpunt van de hartlijnen getrokken vanuit de voordeur door de tuin en tussen de beide gemetselde trappen naar het verdiepte gedeelte van de tuin. De zonnewijzer stond van origine in de achtertuin van de eerdere buitenplaats, het zogenaamde Blauwhuis, dat in 1837 werd afgebroken …

Een polaire zonnewijzer is een type zonnewijzer dat is ontworpen om de tijd af te lezen op basis van de schaduw die wordt geworpen door de zon. In tegenstelling tot een traditionele zonnewijzer, die is ontworpen om de tijd af te lezen op basis van de schaduw die wordt geworpen door een stijl of gnomon, gebruikt een polaire zonnewijzer de schaduw die wordt geworpen door een staaf die loodrecht op een vlak staat …


Het vlak van een polaire zonnewijzer staat loodrecht op de as van de aarde, wat betekent dat het zich richt op de noordpool. De staaf van de zonnewijzer is zo geplaatst dat hij parallel loopt aan de rotatie-as van de aarde, waardoor hij de beweging van de poolster volgt terwijl deze door de dag beweegt. Wanneer de zon op de staaf van de zonnewijzer schijnt, werpt deze een schaduw op het vlak van de zonnewijzer. Door de positie van de schaduw te markeren op het vlak van de zonnewijzer op verschillende tijdstippen gedurende de dag, kan de tijd worden afgelezen …

Dit alles voor wat het waard is. De werking is mij nog niet helemaal duidelijk. Misschien moet ik er nog maar eens – gewapend met kompas, gradenboog, en rekenliniaal – op een zonnige dag een kijkje nemen. Maar voor wie het allemaal duidelijk is, zó kun je zelf een polaire zonnewijzer bouwen.

41 gedachten over “Een polaire zonnewijzer”

  1. Toen ik gisteravond je bericht las fascineerde me meteen je poging het principe van de werking van zo’n zonnewijzer te beschrijven. Ik struikelde over het tweede deel van de zin: “De staaf van de zonnewijzer is zo geplaatst dat hij parallel loopt aan de rotatie-as van de aarde, waardoor hij de beweging van de zon volgt terwijl deze door de dag beweegt.”
    Die staaf volgt natuurlijk niet de beweging van de zon, maar wijst in de richting van de poolster, net als de draaiingsas van de aarde. Denk aan de tijdopnamen van de sterrenhemel waarbij we de baan van alle andere sterren als delen van cirkels met hun middelpunt op de poolster zien. Dat zal dus ook het geval zijn met de zon. De hoek die de richting van de zonnestralen met de staaf op de zonnewijzer zal dus in de loop van de dag niet veranderen. Dus ook niet de lengte van de schaduw van de staaf op het vlak (dat loodrecht op de staaf staat). Verder is het een kwestie van op elk heel uur een streepje op dat vlak te zetten. Het lijkt me dat het staafje op deze zonnewijzer in de loop der tijd is gesneuveld. Niettemin een interessant verhaal. Mooi Jan!

    Geliked door 1 persoon

  3. Ik vond het een verrassend mooi object. Een zonnewijzer die ook van alle kanten mooi was.
    Jouw beschrijving heb ik twee keer gelezen, maar toen heb ik besloten om toch maar gewoon op mijn horloge te kijken hoe laat het is. 😉

    Geliked door 1 persoon

  5. Als de zon schijnt is het dag, als de zon niet schijnt is het geen dag om over naar huis te schrijven, En as de zon niet schijnt weet de zonnewijzer je ook niet te vertellen hoe laat het is.

    Geliked door 1 persoon

  6. Heel interessant. Vraag me direct af of dat op onze verzakkende grond hier zou werken, of dat de bodem meer rotsachtig zou moeten zijn… ? Ik zie voor me dat de polaire lijn al snel niet meer zou kloppen….

    Geliked door 1 persoon

  7. Ik doe mijn petje af voor mensen die die zo’n dingen kunnen uitdenken én in de praktijk kunnen brengen. 👍
    In de lessen van wiskunde heb ik vroeger teveel gedroomd van andere, meer kunstige zaken denk ik 😂

    Geliked door 1 persoon

    • Het is ingewikkelde materie, zeker bij regenachtig en bewolkt weer. Ik stel voor dat we de werking ervan maar voor kennisgeving aannemen en ons te blijven redden met klok en horloge.
      Prettige dag verder, Willy.

      Like

Reacties zijn gesloten.