Bij de Kleastertsjerke (3)

Zoals ik aan het begin van deze serie al vertelde, maken we deze week ‘in rûnstje om de tsjerke’, oftewel een rondje om de kerk. Van de ingang in de westgevel lopen we kloksgewijs naar de noordelijke gevel van de Kleastertsjerke …

Voordat we de muur goed in beeld kunnen nemen, passeren we een aantal bijzonder vormgegeven grafmonumenten, waarvan ik vind dat ze het goed doen in deze omgeving. Eenvoudig, sober en doeltreffend, zonder nodeloze opsmuk, net als het kerkje …

In de noordwesthoek van het kerkhof staat het groene bankje dat ik hier vorige week ook al even liet zien. Als het van zichzelf niet zo’n pronkstuk zou zijn, was ik er zeker even op gaan zitten. Vanaf dat bankje heb je namelijk mooi zicht op de noordelijke gevel van de kerk. De kerk is gebouwd op een fundament van keistenen en de kerk is 14,25 m. lang en 7,5 m. breed. De muren zijn een halve meter dik en zoals de meeste Friese kerken is de stand west-oost …

Het eerste wat opvalt aan de noordzijde, zijn de spitsbogen: vier gesloten en drie met een venster. Ook zit er in deze muur een dichtgemetselde deur, het zgn. ‘noormannenpoortje’. In de middeleeuwen was deze donkere ingang bedoeld voor de (zondige) vrouwen …

In de zuidgevel, de lichtkant, is ook zo’n dichtgemetselde ingang te zien, die was bedoeld voor de mannen. Aan deze tweedeling kwam met de verbouwing in 1620 een eind. De ingangen voor mannen en vrouwen maakten plaats voor één ingang in de westelijke gevel …

Een blik door één van de ramen aan de noordzijde op een klein deel van het interieur, de preekstoel uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. De kanselbijbel dateert uit 1643 …

Intussen zijn we al mooi op weg naar de oostelijke gevel …

Bij de Kleastertsjerke (2)

De Kleastertsjerke van Kortehemmen is omstreeks 1300 gebouwd in gotische stijl. Het kerkje was van oorsprong als een soort bijkerk onderdeel van het grote Benedictijner klooster Smelna in het nabijgelegen Smalle Ee, dat omstreeks 1580 werd afgebroken …

Van Drachten, de huidige hoofdplaats van de gemeente Smallingerland, was toen nog geen sprake. Het bestuurlijk en kerkelijk leven speelde zich indertijd vooral af in de dorpen Oudega, Smalle Ee, De Wilgen, Boornbergum en Kortehemmen, die in een bijna rechte lijn op de kaart liggen. Ten westen van deze lijn lag het uitgestrekte laagveengebied waar pas in latere eeuwen De Veenhoop en Goëngahuizen door laagveenontginningen zijn ontstaan.

Ten oosten van de genoemde lijn lag een zeer uitgestrekt hoogveengebied. Pas omstreeks de 15e eeuw ontstonden de streekdorpjes Noorder Dragten en Zuyder Dragten, beide met een kerkje op een kerkhof. Halverwege de 17e eeuw groeiden beide dorpjes naar elkaar toe en pas sinds 1813 zetelt het gemeentebestuur in Drachten …

Tot zover deze situatieschets, terug naar de Kleastertsjerke. De ingang bevindt zich sinds 1620 in de westelijke gevel van de van kloostermoppen gebouwde kerk. De gevel rust op een paar zwerfkeien die deel lijken uit te maken van het fundament …

Steeds meer monumentale kerkgebouwen verliezen hun oorspronkelijke functie. Zo ook deze kerk in Kortehemmen, die tot 2013 werd gebruikt door de Protestantse Gemeente Boornbergum-Kortehemmen. In 2013 werd het gebouw eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Deze stichting neemt sommige monumentale kerken in eigendom over, omdat ze bepalend zijn voor de ‘skyline’ van het Friese landschap. Nergens anders in Europa zijn zoveel laatmiddeleeuwse kerken te vinden als in Noord-Nederland. De Stichting Alde Fryske Tsjerken wil voorkomen dat ze verdwijnen …

Ook zorgt de Stichting voor een nieuwe bestemming, zodat kerken ‘levende stenen’ blijven. Met ongeveer 90 zitplaatsen is de kerk tegenwoordig een mooie locatie waar kleinschalige concerten, exposities en lezingen worden houden. Ook voor de traditionele functies als ‘trouwen en rouwen’ kan de kerk worden gehuurd …

  • morgen gaan we naar de noordelijke gevel …

Villa Vijversburg

Voordat we verder gaan met onze rondgang door Park Vijversburg nog even dit …

Villa Vijversburg vormt van oudsher het hart van park Vijversburg. Dokter Nicolaas Ypey liet hier in 1844 samen met zijn vrouw Baudina Looxma de neoclassicistische Villa Vijversburg bouwen als buitenverblijf. In de tweede helft van de 19e eeuw is de Villa meerdere keren verbouwd en deels weer afgebroken. Sinds 1892 is de Villa eigendom van de ‘Stichting op Toutenburg’ …

Rond de villa werd een park aangelegd, dat officieel Groot Vijversburg heet. In de volksmond werd het park al snel het ‘bos van Ypey’. Wanneer er in dit deel van Fryslân meer dan honderd bomen bij elkaar staan, dan is er in deze contreien al snel sprake van een bos. Dat was zeker het geval in de negentiende eeuw, toen men nog niet snel even de auto kon pakken om ergens in het zuidoosten van Fryslân of in Drenthe een boswandeling te maken …

Groot Vijversburg was dus eigenlijk een bos om de hoek. In het park waren vernuftige slingerpaden en kronkelende vijverpartijen aangelegd, zodat er lange wandelingen gemaakt konden worden zonder dat de wandelaars in de gaten hadden dat ze verschillende keren (bijna) langs dezelfde plek liepen. En dat werkt nog steeds zo, hebben we later op die middag ondervonden. Want hoewel het park en de Villa in de afgelopen jaren een enorme remake en een naamsverandering hebben ondergaan, zijn de slingerende paden in het oude deel van het park gebleven …

Een bijzonder element van de villa wil ik er even uit lichten. Aan de achterzijde staat op het dak van ‘Villa Vijversburg’ een klokkenstoel. Dat heb ik bij mijn weten niet eerder op een dergelijke manier op een villa of landhuis gezien …

– wordt vervolgd –