Nadat ik een kleine fotoserie had gemaakt van de sluis bij Wijnjeterpverlaat (OpenStreetMap), ben ik even een stuk doorgelopen om meteen wat foto’s te maken van de sluiswachterswoning uit 1920. Het huis staat precies tussen de verste sluisdeuren en de brug Sparjeburd. Dat maakt het aannemelijk dat de sluiswachter tevens brugwachter was. Die functies worden op meerdere plaatsen langs de turfroute verenigd door fietsende dienaren, die de watersporters door de Opsterlandse Compagnonsvaart helpen …
Om turf te kunnen vervoeren, werd in 1630 bij Gorredijk een begin gemaakt met het graven van een kanaal: de Opsterlandse Compagnonsvaart. Over een lengte van 34 kilometer liggen er tussen Gorredijk en Appelscha negen sluizen in de vaart. Je zou het zo op het oog niet zeggen, maar ook Fryslân ligt op een vals plat. Het eindpunt van de vaart bij Appelscha ligt ongeveer 12 meter hoger ligt dan het begin bij Gorredijk.
De Opsterlandse Compagnonsvaart maakt onderdeel uit van de Turfroute. Per jaar passeren ongeveer 1500 boten de vaart met zijn sluizen. Wij hebben een korte tussenstop gemaakt bij de sluis Wijnjeterpverlaat. Voor zover ik weet, wordt de sluis nog altijd volledig met de hand bediend …
Ik hop wat heen en weer tussen twee ritjes. Vandaag ben ik toe aan het tweede deel van mijn rit over de Tjongervallei van vorige week dinsdag. Na mijn bezoekje aan Sluis I besloot ik meteen nog even een kijkje te nemen bij Sluis II in de Tjonger, ongeveer 6 km oostelijker. Daarvoor moest ik een flinke omweg maken, omdat er tussen Sluis I en II op de Tjongervallei een Tesla op de kop in de sloot terecht was gekomen. Die heeft kennelijk iets de snel gerende op de smalle weg …
Omweg of niet, wat later dan voorzien kwam ik uiteindelijk toch bij Sluis II aan. Wat meteen opviel, is dat er een identieke sluiswachterswoning staat als bij Sluis I. Nadat ik de auto had geparkeerd liep ik naar de sluis en de zeker niet minder mooie sluiswachterswoning …
De eigenares was bezig met het schilderen van de luiken. Voordat de verf opdroogde, had ze net even tijd om een gezellig praatje te maken. Toen het tijd werd om de plakband te verwijderen, ben ik doorgelopen. Ik heb toegezegd dat ik nog eens langs zou komen, als het helemaal klaar was … 😉
Ik ben even een klein stukje in westelijke richting gelopen om het hoogteverschil van 1,70 meter te kunnen tonen. Bij zowel Sluis I als II staan pompen om bij lage waterstand gebiedseigen water terug te pompen ten behoeve van de recreatievaart. En dat is wel van belang, want de Tjonger maakt deel uit van de toeristische Turfroute …
Update:
Ik ontdekte zojuist op YouTube een video van het wrak. Op de achtergrond is onze auto nog net een paar maal te zien, op het moment dat ik dwars op de weg stond om te keren en foto’s te maken …
Ik zat prima daar op het bankje bij Sluis I in de Tjonger (Google Maps). Het brood had me goed gesmaakt en met zo nu en dan een vriendelijk groetende fietser of wandelaar, was het er bijna gezellig te noemen …
De sluiswachterswoning en de sluis dateren van 1925. Het huis staat erbij als een plaatje met een prachtige windwijzer op de nok van het dak. De eigenaren hebben met een heg rondom het huis de nodige privacy gerealiseerd …
Wie het in zijn hoofd haalt om desondanks het erf te betreden, wordt al snel op andere gedachten gebracht door een bij iedere passant luid blaffende herdershond achter een hoog hek …
De sluiswachterswoning, indertijd ook wel verlaatmeesterswoning genoemd, is in 1893 gebouwd in opdracht en naar standaardontwerp van de Provinciale Waterstaatsdienst. De woning staat georiënteerd op de sluis: de uitbouw van de voorgevel staat direct aan het vroegere jaagpad (tegenwoordig verbreed en bestraat) dat de woning scheidt van de sluiskolk in de Drachtstervaart. Aan de achterzijde ligt een ruime tuin. Dit is het aanzien van de sluiswachterswoning vanaf de klapburg …
De sluiswachterswoning is van cultuurhistorisch belang, omdat het een essentieel onderdeel is van het enige waterstaatkundig complex in de Drachtster Compagnonsvaart dat bewaard is gebleven. De woning is een voorbeeld van de gestandaardiseerde dienstwoning van de Provinciale Waterstaat. De sluiswachterswoning is geklasseerd als Rijksmonument …
Tegenwoordig heeft kunstenares Margreet Boonstra haar domicilie in de sluiswachterswoning. Margreet behoort tot de ‘Noordelijke Realisten’, ze werkt voornamelijk buiten ‘en plein air’. “Dit alles ter plekke, alla prima. Direct werk in olieverf op doek”, schrijft Margreet op haar website …
We vervolgen onze kuier door Buitenstvallaat en naderen het laatste huis: de woning van scheepsbouwer O.H. van der Werff. Daar duiken we echt de geschiedenis in …
– wordt vervolgd
De foto’s en het verhaal van ‘De Jonge Trijntje’ brachten me in gedachten terug naar het Buitenstvallaat (Google Maps), waar het skûtsje ruim 100 jaar geleden is gebouwd. In 2008 heb ik daar eens een fotokuiertje gemaakt. De foto’s die dat heeft opgeleverd, heb ik wat afgestoft om jullie een idee te geven van de situatie ter plekke …
Buitenstvallaat is een buurtschap aan de westkant van Drachten. De eerste keer dat ik hier kwam, was ik nog een maar een kind. In 1970 heb ik samen met een paar vriendjes de Hooidammentocht geschaatst. Deze tocht van 20 km van Drachten naar de Hooidammen (vice versa) werd indertijd door de Politie Personeelsvereniging Smallingerland georganiseerd voor de jeugd tot 15 jaar. Start en finish lagen bij de brug De Pijp en de tocht leidde over de Drachtstervaart o.a. langs Buitenstvallaat naar de Hooidammen …
Behalve een sluis, een paar huizen en enkele boerderijen was er in de wijde omgeving in de toen ’s winters nog vaak bar koude witte wereld weinig te zien. Of het moet al zijn dat er toen nog een paar kalkovens stonden. Ik geef het toe, dat er ook een oude skûtsjewerf lag, daar was ik me toen nog niet van bewust. De oude sluiswachterswoning is één van de pronkstukjes die nu nog resten …
Hier ligt echt een belangrijk stukje geschiedenis voor Drachten. Vanaf dit punt werd in 1641 begonnen met de aanleg van de Drachtstervaart. Om dat mogelijk te maken is hier een sluis of vallaat aangelegd. Het oude Buitenstvallaat is het beginpunt van de Drachtstervaart die in 1641 is aangelegd in opdracht van koopman en veenbaas Passchier Bolleman. Dat vormt eigenlijk ook het beginpunt van Drachten. De vaart maakte de afvoer van turf uit de omgeving mogelijk en dat bracht allerlei activiteit naar Drachten … 
Er is sinds die tijd veel gebeurd. Buitenstvallaat ligt tegenwoordig ingeklemd tussen Drachtster nieuwbouwwijken en het dorp De Wilgen. Dit is nog het enige authentieke stukje van de oude vaart uit 1641, waarvoor naar verluidt 800 arbeiders tewerkgesteld werden. Het deel van de vaart vanaf de Hogeweg tot in het centrum van Drachten werd in de jaren 60 gedempt en in 2016 heropend …
Ik heb me voorgenomen om over niet al te lange tijd nog eens een fotokuiertje te maken bij Buitenstvallaat. Wil je nu nog meer weten over Buitensvallaat, kijk dan eens naar de geactualiseerde pagina over de buurtschap, van Frank van den Hoven op de website plaatsgids.nl. Daar kun je overigens informatie vinden over de kleinst mogelijke buurtschappen in ons land …
Toen ik terug kwam bij het sluiscomplex stond er bij de stuw een visser. Ik heb hem maar niet gestoord …
Het eind van mijn kuier is in zicht, nu alleen nog even over het ophaalbruggetje …
Maar eerst nog even een foto van de voormalige sluiswachterswoning, want dat is toch wel een plaatje …
Terwijl de lucht steeds verder dichttrekt, maak ik nog een laatste foto van de sluis …
Morgen richten we de blik hier – zoals elke vrijdag – weer omhoog.
Afanja's Weblog 