De klokkenstoel van Baarlo

De dag was nog niet om na de rondvlucht langs en boven de Wetering, daarom reden we nog een rondje door de omgeving. Toen we even later langs het dorpje Baarlo (kaart OpenStreetMap) kwamen, zag ik daar een klokkenstoel staan. Een stop was snel gemaakt.

De klokkenstoel staat op een ruim 600 jaar oude begraafplaats bij Baarlo, aan de voet van de oude zeedijk langs de voormalige Zuiderzee. De oorspronkelijke kapel bij de begraafplaats is in 1825 verloren gegaan bij een zware stormvloed. Sindsdien bleef de begraafplaats als markant, geïsoleerd element zonder luidklok in het landschap over …

In 2012 zag Jan Kuipers uit Steenwijk, die een adviesbureau voor luidklokken heeft, een klokkenstoel met luidklok op Marktplaats staan. Kuipers vond het zonde dat dit ding verloren zou gaan. De stoel stond te verpieteren op een bouwplaats. Met hulp van een bevriende aannemer kon de klokkenstoel gekocht worden.

De protestantse gemeente Blokzijl, eigenaar van de begraafplaats, had belangstelling voor de klokkenstoel. Ook de gemeente Steenwijkerland werkte mee aan plaatsing. In april 2017 klonk er voor het eerst in waarschijnlijk honderden jaren weer klokgelui in Baarlo …

Jetske was al meteen na het uitstappen aan de praat geraakt met de man, die bladeren stond te vegen bij de ingang van de begraafplaats. Hij stelde zich voor als gids, hovenier, doodgraver, straatveger, beheerder en klokluider van de begraafplaats. De beste man liep hier duidelijk al jaren rond, hij wist bij ieder graf wel een verhaal vertellen …

De klokkenstoel van Brongergea

Op een tekening uit 1722 is te zien dat er toen nog een kerk stond bij begraafplaats van het verdwenen dorp Brongergea. Deze zal kort daarna afgebroken zijn. Achter de grafkelder van Van Limburg Stirum staat nu prominent op het hoogste punt van de begraafplaats een mooie klokkenstoel … 

Klokkenstoelen vervingen in Fryslân vaak de kerktoren. Een echte toren was voor veel arme gemeenten te duur, daarom werd er vaak gekozen voor de goedkopere klokkenstoel op de begraafplaats. In Fryslân staan in totaal ca. 60 klokkenstoelen.

In de klokkenstoel van Brongergea hangt een oude klok van een onbekende gieter uit de 13e eeuw. De klok afkomstig is uit de in 1895 afgebroken klokkenstoel van Boornzwaag, een dorpje op ca. 20 km afstand van Brongergea …

Voordat we onze weg vervolgden nog even een foto van mijn fotomaatje Jetske, terwijl ze nog een foto van de klokkenstoel maakt …

wordt vervolgd

Een verwaarloosde klokkenstoel

Bij de kerk van Wapserveen staat een klokkenstoel, de enige historische klokkenstoel in Drenthe. De eerste vermelding van deze stoel dateert van 1776. De oorspronkelijke klok was in dat jaar gegoten door Claudius Fremy. Het opschrift luidde ‘Claudius Fremy me Fecit’, wat betekent ‘Claudius Fremy heeft mij gemaakt’

In 1943 werd de klok door de Duitse bezetter in beslag genomen. Na de oorlog werd er een nieuwe klok gegoten in Heiligerlee. Als opschrift heeft de klok aan de ene zijde ‘Ik ben in 1948 voor Wapserveen gegoten, toen kerkvoogden waren: R. Hessels, J. Kuiper en E. Kinds’ en aan de andere zijde ‘De vorige klok van 1776 werd 5-2-43 door de Duitsers voor oorlogsdoeleinden weggehaald’. Verder de namen van de klokkengieters: ‘Gebr. Van Bergen, Heiligerlee’

Eind vorige eeuw werd de klok gerestaureerd. Grote zwerfkeien werden uit de grond gehaald en dienen tegenwoordig weer als fundering, zoals dat ook bij de veel andere klokkenstoelen gebruikelijk is. De 390 kg zware klok schijnt nog steeds te worden geluid bij kerkdiensten en begrafenissen …

Of dat laatste momenteel nog verantwoord is, valt te betwijfelen, want een deel van het onderstel is zwaar verrot, zoals hierboven te zien is. Het zal wel weer een geldkwestie zijn, maar ik vind het eerlijk gezegd schandalig hoe die mooie oude klokkenstoel erbij staat! Heel slordig om op deze manier met zo’n prachtig stuk cultureel erfgoed om te gaan. Tijd voor actie Wapserveen!

Op de begraafplaats – epiloog

Voor wie na het logje van gisteren denkt, dat het alleen maar kommer en kwel is op de kleine begraafplaats op de terp bij Nes, zo erg is het nu ook weer niet …

Er liggen ook nog genoeg mooie, goed onderhouden graven van ruim 100 jaar oud, zoals o.a. het onderstaande rijtje van de dynastie van de Bottema’s uit Aldeboarn …

Ik was intussen terug gescharreld naar de ingang van de begraafplaats. Daar staat een bankje dat uitzicht biedt over de begraafplaats. Ik was blij dat ik weer even kon zitten. De toch niet zo erg hoge terp, had me meer kracht gekost, dan ik vooraf had ingeschat. Vanaf het bankje ging mijn blik automatisch naar de grote steen, die onder een glazen plaat naast het pad ligt…

Het blijkt te gaan om de laatste brokstukken van de grafsteen van Reyner van der Elburg, die het klooster dat hier tot het begin van de 17e eeuw heeft gestaan, bestuurde van 1526 tot 1546. Gelukkig staat er een bordje met tekst en uitleg naast de brok steen, want de glasplaat boven de steen is zo vies en vuil, dat er van de steen niets te zien is. Ik zou de beheerder van de begraafplaats daarom willen adviseren om het goede voorbeeld m.b.t onderhoud te geven door die glasplaat regelmatig even schoon te maken …

Terwijl Jetske nog wat rond scharrelde tussen de grafstenen, bleef ik op het bankje zitten om kracht te verzamelen voor de kuier naar de auto. En dat was nodig ook, zou later blijken. Nadat Jetske korte tijd later bij me was komen zitten, hebben we nog wat zitten praten over de begraafplaats. Maar uiteindelijk kwam toch het moment om terug te lopen naar de auto. De eerste 50 m tot voorbij het hek ging dat nog wel, maar daarna was het plotseling helemaal op. Ineens had ik aan mijn stok niet meer genoeg en had ik de steun van mijn fotomaatje aan de linkerzijde even hard nodig. Gelukkig stond de auto niet ver weg. Nogmaals dankjewel voor je steun weer, Jetske …

Intussen gaat het alweer een stuk beter, ik ben deze week zelfs al even aan de wandel geweest in de Deelen. Weliswaar maar een klein stukje, maar dat ging prima. Prettig weekend!

Stukjes en beetjes in Nes

Terwijl mijn fotomaatje en ik vrijdagmiddag enige tijd rond struinden op de begraafplaats van Nes (Google Maps), viel het ons op dat er veel vernielde of verwaarloosde graven lagen. En dat was niet alleen ons opgevallen, bij elk van die graven stond een bordje met het verzoek om contact op te nemen met de beheerder …

Ik heb me verder niet verdiept in de ouderdom van de graven, daar kwam ik op dat moment niet aan toe. Niet omdat de tranen me bijna in de ogen stonden bij zoveel stukjes en beetjes grafsteen, maar omdat mijn benen me in de steek begonnen te laten …

Nadat ik een rondje om de klokkenstoel had gemaakt, ben ik van de top van de terp afgedaald naar het omringende paadje. Daar realiseerde ik me, dat de terp net wat te hoog was voor de combinatie van mijn MS en de nog verse zenuwbeknelling in mijn onderrug …

– morgen de epiloog

Bij de klokkenstoel van Nes

Nadat ik vorige week maandag een eerste kuier naar de vogelkijkhut in de Jan Durkspolder had gemaakt, ben ik vrijdag weer even op pad geweest met mijn fotomaatje Jetske. Ik stelde voor om even een kijkje te nemen op de begraafplaats met de witte klokkenstoel van Nes (Google Maps). Niet dat het zo’n spectaculaire begraafplaats is die je beslist gezien moet hebben, maar hij is klein en er staat een bankje. En dat zijn voor mij momenteel weer heel belangrijke ingrediënten. Ruim voordat we er zijn, rijst de tot Watertorenhotel omgebouwde watertoren in de verte op …

Nes is een dorp in de gemeente Heerenveen dat, gescheiden door de A32, ten oosten van Akkrum ligt. Eeuwenlang was het een heel klein dorpje. Zo’n 20 jaar geleden had Nes nog altijd maar ca. 200 inwoners. Sinds de bouw van een nieuwe woonwijk op een kunstmatig eiland rond de eeuwwisseling, is het dorp snel gegroeid tot ruim 1000 inwoners nu …

De begraafplaats ligt vlak ten zuidoosten van het dorp op een hooggelegen terp. De terp, waarop de klokkenstoel staat, is een overblijfsel van het Nesserklooster. Dit klooster is rond 1243 door de Ridderlijke Duitsche Orde gesticht. De kloosterlingen zijn erg belangrijk geweest voor Nes en omgeving. Het klooster had er vele gronden in eigendom. Het klooster is aan het begin van de 17e eeuw verdwenen. De kloosterkerk is wel langer blijven bestaan. Toen ook de kerk in verval raakte, is ook deze afgebroken. De terp was oorspronkelijk veel groter, maar is na 1850 grotendeels afgegraven …

In de klokkenstoel hangt een luidklok uit 1950 met een onder-diameter van 90 cm. en een gewicht van 480 kg. De tekst op de kok luidt:

oer de deaden, goeden en kweaden, bidt myn brounzen lûd foar ’t lêst: jow har, God, de iivge rêst

‘over de doden, goeden en kwaden, bidt mijn bronzen geluid voor het laatst: Geef hen, God, de eeuwige rust’

– morgen nog wat stukjes en beetjes

Bron: akkrum.net

Klokkenstoel bij de Kleastertsjerke

Enkele volgers spraken tijdens deze serie hun verwondering uit over het feit dat de kerk van Kortehemmen geen toren heeft. Dat was in Noord-Nederland en vooral in Fryslân lange tijd heel gebruikelijk. Bij de bouw van kleinere kerken ontbrak in deze contreien vaak de financiële draagkracht om bij een kerk ook een klokkentoren te laten bouwen. Daar komt nog bij dat de ondergrond vaak zacht en veenachtig was, waardoor er met verzakking rekening gehouden moest worden. Een mooi voorbeeld daarvan is de Oldehove in Leeuwarden, die al tijdens de bouw scheef zakte. Tegenwoordig staat de nooit afgebouwde toren ongeveer 2,5 meter uit het lood. Om soortgelijke problemen te voorkomen, werd er vaak gekozen voor de houten constructie van een klokkenstoel …

Bij het kerkje van Kortehemmen stond al in 1750 een klokkenstoel met een schilddak. Eén van de financiers ervan was grietman Van Haersma. Zijn naam en die van de andere sponsoren zijn terug te vinden op de klok. De klokkenstoel is in 1950 volledig vernieuwd …

De klok is in 1750 gegoten door klokken- en geschutgieter Johan Christiaan Borchhard uit Groningen. De originele klok hangt er nog in. In 1944 werd de klok gevorderd door de Duitse bezetters, maar hij is na de oorlog gelukkig weer in Kortehemmen terechtgekomen. Tegenwoordig klinkt het geluid van de klok nog bij bijzondere gelegenheden zoals huwelijken en begrafenissen …

In Fryslân staan momenteel nog ca. 60 klokkenstoelen in verschillende vormen en formaten. Hier vind je er een overzicht van: Klokkenstoelen in Fryslân

Dat alles gezegd hebbend, is het tijd om deze zevendelige serie over de Kleastertsjerke of Kloosterkerk met het omliggende kerkhof bij Kortehemmen af te ronden. Met een laatste glimp van kerk en klokkenstoel trek ik het hek achter me dicht …