Klokkenstoel bij de Kleastertsjerke

Geplaatst op 21 februari 2022 - 11:03 door Jan K. alias Afanja

Enkele volgers spraken tijdens deze serie hun verwondering uit over het feit dat de kerk van Kortehemmen geen toren heeft. Dat was in Noord-Nederland en vooral in Fryslân lange tijd heel gebruikelijk. Bij de bouw van kleinere kerken ontbrak in deze contreien vaak de financiële draagkracht om bij een kerk ook een klokkentoren te laten bouwen. Daar komt nog bij dat de ondergrond vaak zacht en veenachtig was, waardoor er met verzakking rekening gehouden moest worden. Een mooi voorbeeld daarvan is de Oldehove in Leeuwarden, die al tijdens de bouw scheef zakte. Tegenwoordig staat de nooit afgebouwde toren ongeveer 2,5 meter uit het lood. Om soortgelijke problemen te voorkomen, werd er vaak gekozen voor de houten constructie van een klokkenstoel …

Bij het kerkje van Kortehemmen stond al in 1750 een klokkenstoel met een schilddak. Eén van de financiers ervan was grietman Van Haersma. Zijn naam en die van de andere sponsoren zijn terug te vinden op de klok. De klokkenstoel is in 1950 volledig vernieuwd …

De klok is in 1750 gegoten door klokken- en geschutgieter Johan Christiaan Borchhard uit Groningen. De originele klok hangt er nog in. In 1944 werd de klok gevorderd door de Duitse bezetters, maar hij is na de oorlog gelukkig weer in Kortehemmen terechtgekomen. Tegenwoordig klinkt het geluid van de klok nog bij bijzondere gelegenheden zoals huwelijken en begrafenissen …

In Fryslân staan momenteel nog ca. 60 klokkenstoelen in verschillende vormen en formaten. Hier vind je er een overzicht van: Klokkenstoelen in Fryslân …

Dat alles gezegd hebbend, is het tijd om deze zevendelige serie over de Kleastertsjerke of Kloosterkerk met het omliggende kerkhof bij Kortehemmen af te ronden. Met een laatste glimp van kerk en klokkenstoel trek ik het hek achter me dicht …

Bij de Kleastertsjerke (6)

Geplaatst op 19 februari 2022 - 11:28 door Jan K. alias Afanja

We pakken de rondgang weer op waar we gebleven waren. Dit is het zicht op de kerk vanuit de zuidoosthoek van het kerkhof …

Als we langs de zuidelijke gevel lopen, valt een bijzondere gevelsteen op. Het is een Engelenkopje met daaronder een herinneringsplaquette. De tekst – die voor mij onleesbaar is – zou verwijzen naar de ingrijpende verbouwing in 1620. Daarbij werden niet alleen de ingangen samengevoegd en de oostmuur recht gemaakt, ook het rieten dak werd vervangen voor een pannendak …

Terug op het pad rond het kerkhof komt de klokkenstoel in de zuidwesthoek van het kerkhof in beeld. Met die in 1950 vernieuwde klokkenstoel sluit ik deze serie maandag af …

Bij de Kleastertsjerke (4)

Geplaatst op 17 februari 2022 - 10:36 door Jan K. alias Afanja

Bij ons ‘rûntsje om ‘e tsjerke’ zijn we intussen aan gekomen in de noordoosthoek van het kerkhof …

Zo eenvoudig, sober en puur als de eerste grafmonumenten die we zagen waren, zo strak en stilistisch zijn een paar van de graven die we hier aantreffen …

Bij de verbouwing van 1620 werd het driezijdig gesloten koor aan de oostzijde gesloopt en vervangen door een vlakke muur met jaartal-ankers en twee kleine vensters. In de twee kleine vensters is acrylaatglas van de Friese kunstenaar Jan Murk de Vries aangebracht …

Een paar stappen verderop treffen we een bekend beeld aan: “Goeie”. Of iemand nu komt of gaat, het is een groet die in Fryslân op elk moment past. Hier blijkt het te gaan om een onderdeel van wat ik echt een machtig mooi grafmonument vind. Anne blijft op deze manier de voorbijgangers ongetwijfeld nog lang groeten …

Voordat we onze weg kloksgewijs vervolgen, doen we morgen eerst nog even een stapje terug om een stille groet aan Albert te brengen …

Bij de Kleastertsjerke (3)

Geplaatst op 16 februari 2022 - 09:54 door Jan K. alias Afanja

Zoals ik aan het begin van deze serie al vertelde, maken we deze week ‘in rûnstje om de tsjerke’, oftewel een rondje om de kerk. Van de ingang in de westgevel lopen we kloksgewijs naar de noordelijke gevel van de Kleastertsjerke …

Voordat we de muur goed in beeld kunnen nemen, passeren we een aantal bijzonder vormgegeven grafmonumenten, waarvan ik vind dat ze het goed doen in deze omgeving. Eenvoudig, sober en doeltreffend, zonder nodeloze opsmuk, net als het kerkje …

In de noordwesthoek van het kerkhof staat het groene bankje dat ik hier vorige week ook al even liet zien. Als het van zichzelf niet zo’n pronkstuk zou zijn, was ik er zeker even op gaan zitten. Vanaf dat bankje heb je namelijk mooi zicht op de noordelijke gevel van de kerk. De kerk is gebouwd op een fundament van keistenen en de kerk is 14,25 m. lang en 7,5 m. breed. De muren zijn een halve meter dik en zoals de meeste Friese kerken is de stand west-oost …

Het eerste wat opvalt aan de noordzijde, zijn de spitsbogen: vier gesloten en drie met een venster. Ook zit er in deze muur een dichtgemetselde deur, het zgn. ‘noormannenpoortje’. In de middeleeuwen was deze donkere ingang bedoeld voor de (zondige) vrouwen …

In de zuidgevel, de lichtkant, is ook zo’n dichtgemetselde ingang te zien, die was bedoeld voor de mannen. Aan deze tweedeling kwam met de verbouwing in 1620 een eind. De ingangen voor mannen en vrouwen maakten plaats voor één ingang in de westelijke gevel …

Een blik door één van de ramen aan de noordzijde op een klein deel van het interieur, de preekstoel uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. De kanselbijbel dateert uit 1643 …

Intussen zijn we al mooi op weg naar de oostelijke gevel …

Bij de Kleastertsjerke (2)

Geplaatst op 15 februari 2022 - 12:12 door Jan K. alias Afanja

De Kleastertsjerke van Kortehemmen is omstreeks 1300 gebouwd in gotische stijl. Het kerkje was van oorsprong als een soort bijkerk onderdeel van het grote Benedictijner klooster Smelna in het nabijgelegen Smalle Ee, dat omstreeks 1580 werd afgebroken …

Van Drachten, de huidige hoofdplaats van de gemeente Smallingerland, was toen nog geen sprake. Het bestuurlijk en kerkelijk leven speelde zich indertijd vooral af in de dorpen Oudega, Smalle Ee, De Wilgen, Boornbergum en Kortehemmen, die in een bijna rechte lijn op de kaart liggen. Ten westen van deze lijn lag het uitgestrekte laagveengebied waar pas in latere eeuwen De Veenhoop en Goëngahuizen door laagveenontginningen zijn ontstaan.

Ten oosten van de genoemde lijn lag een zeer uitgestrekt hoogveengebied. Pas omstreeks de 15e eeuw ontstonden de streekdorpjes Noorder Dragten en Zuyder Dragten, beide met een kerkje op een kerkhof. Halverwege de 17e eeuw groeiden beide dorpjes naar elkaar toe en pas sinds 1813 zetelt het gemeentebestuur in Drachten …

Tot zover deze situatieschets, terug naar de Kleastertsjerke. De ingang bevindt zich sinds 1620 in de westelijke gevel van de van kloostermoppen gebouwde kerk. De gevel rust op een paar zwerfkeien die deel lijken uit te maken van het fundament …

Steeds meer monumentale kerkgebouwen verliezen hun oorspronkelijke functie. Zo ook deze kerk in Kortehemmen, die tot 2013 werd gebruikt door de Protestantse Gemeente Boornbergum-Kortehemmen. In 2013 werd het gebouw eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Deze stichting neemt sommige monumentale kerken in eigendom over, omdat ze bepalend zijn voor de ‘skyline’ van het Friese landschap. Nergens anders in Europa zijn zoveel laatmiddeleeuwse kerken te vinden als in Noord-Nederland. De Stichting Alde Fryske Tsjerken wil voorkomen dat ze verdwijnen …

Ook zorgt de Stichting voor een nieuwe bestemming, zodat kerken ‘levende stenen’ blijven. Met ongeveer 90 zitplaatsen is de kerk tegenwoordig een mooie locatie waar kleinschalige concerten, exposities en lezingen worden houden. Ook voor de traditionele functies als ‘trouwen en rouwen’ kan de kerk worden gehuurd …

morgen gaan we naar de noordelijke gevel …

Bij de Kleastertsjerke (1)

Geplaatst op 14 februari 2022 - 10:56 door Jan K. alias Afanja

De foto’s die ik hier donderdag t/m zaterdag liet zien, heb ik eind januari gemaakt bij de monumentale middeleeuwse Kleastertsjerke of Kloosterkerk van Kortehemmen (kaart Google Maps). De kerk is prachtig gelegen op een kunstmatige hoogte in een bosrijke omgeving. Echt een pareltje in het landschap …

Deze week neem ik jullie mee op ‘in rûntsje om ‘e tsjerke’ oftewel ‘een rondje om de kerk’. Borden aan het begin van het pad naar de kerk, geven een nogal verwarrende indruk. De buren van de kerk lijken bezoek niet op prijs te stellen, daarom heb ik zekerheidshalve keurig rechts gehouden op het smalle paadje. De in perfecte staat van onderhoud verkerende straatlantaarn halverwege het pad, gaf me een fijner gevoel dan de bebording …