Onderweg naar Westhoek

We laten de kwelder bij Koehool achter ons en dalen de nieuwe zeedijk af. Op de foto hieronder zien we links de nieuwe zeedijk en rechts de enkele meters lagere oude dijk …

Nog weer wat verder naar rechts loopt aan de voet van de oude dijk De Sédyk. Deze weg gaat een paar kilometer verderop over in de Oudebildtdijk, met zijn lengte van 12,1 km één van de langste straten van ons land. Wij passeren onderweg naar de Westhoek o.a. het portret van Jan Andringa en Rinske Elsinga op een schuur bij hun boerderij aan het begin van de Oudebildtdijk …

Enkele honderden meters verderop komen we bij ons volgende doel: de Kwelder Westhoek. Terwijl Jetske op de parkeerplaats aan de praat raakte met een vogelaar uit de streek, beklom ik alvast de trap naar de kruin van de dijk …

Hoewel er een tiental auto’s op de parkeerplaats stond, was er op de dijk en de kwelder geen levende ziel te bekennen. Het monument ‘de Poerdersramp’ stond nog mooi glanzend op de kruin van de dijk en verder heerste er rust en stilte …

Morgen meer en tot die tijd nog even dit …

Het tv-programma ‘Vroege vogels’ zond in oktober 2021 een aflevering uit over de dynamiek van de Waddenkust. Er komen o.a. beelden voorbij van de kwelders bij Koehool en Westhoek, er wordt ingegaan op de verandering van de zeestromingen na aanleg van de Afsluitdijk en men gaat op onderzoek op de kwelder bij WesthoekVan harte aanbevolen om zo mogelijk nog even terug te kijken: https://www.bnnvara.nl/vroegevogels/videos/569734

Schoffelaars en schapen

Er worden niet alleen (poot)aardappelen geteeld achter de zeedijk. Ergens in de buurt van Sexbierum reden we langs akkers waar groenten geteeld worden. Tijdens de tussenstop die we daar maakten, beklom Jetske de dijk om te bekijken of daar vogels op het Wad te zien waren. Ik richtte mijn camera even op het akkerland waar ik een trekker dichterbij zag komen …

Een stukje verderop stopte de trekker met twee passagiers. Zodra ze waren afgestapt, werd duidelijk dat de mannen op hun werkplek waren aangekomen, het waren schoffelaars. Onkruid wieden is hier nog handwerk. Ik vind dat mooi, want dat betekent volgens mij dat we hier te maken hebben met biologische akkerbouw. Mogelijk gaat het om het biologisch-dynamische akkerbouw en groentebedrijf Waddengeluk

Bij de nadering van een kudde Friese dijkschapen maakten we enkele kilometers verderop nog eens een tussenstop …

Jetske maakte van de gelegenheid gebruik door een tamelijk intensieve relatie met een schaap op te bouwen. Het kwam net niet tot een kusje …

Vishevel en gemaal Ropta

Amper een kilometer voorbij de aardappelakkers maakten we een volgende tussenstop. We waren aangekomen in de buurtschap Roptazijl aan de voet van de Sédyk …

Hier staat gemaal Ropta, de opvolger van een vroegere uitwateringssluis of spuisluis voor de afwatering van de Roptavaart en de Sexbierumervaart. Het gemaal is gebouwd in 1973 en loost het water uit het achterland op de Waddenzee. Door de afsluiting van de Zuiderzee (1932) en de Lauwerszee (1969) en de aanleg van gemalen en dijken, is er tegenwoordig geen overgangsgebied meer van zout naar zoet water. Dit had een lagere en minder gevarieerde visstand in de binnenwateren tot gevolg …

Een van de maatregelen om dit op te lossen was de aanleg van een vishevel bij het gemaal in 2001. Met deze installatie worden de vissen vanuit de Waddenzee door de dijk heen het binnenwater in gelokt. De hevelinstallatie in de dijk pompt het zoete water uit de poldersloot naar een grote betonnen bak aan de zeekant. Daar waar het zoete water uit de bak stroomt, verzamelen zich grote concentraties vissen. De vissen zwemmen tegen de stroom in de bak in. Op gezette tijden worden het water en de vissen met behulp van een vacuümpomp door de 9 meter hoge dijk geheveld en overgezet in het binnenwater …

We beklommen de dijk om voor het eerst die dag een blik over de Waddenzee te krijgen. Het eerste wat me op de kruin van de dijk opviel, was een buizenstelsel. Die pijpen dienen voor de ontluchting van de vishevel …

Aan de voet van de dijk liggen in de Waddenzee ter hoogte van de vishevel twee strekdammen. Daar ligt onder aan de dijk ook de betonnen bak waar zoet water aan het zoute zeewater wordt toegevoegd om vissen naar de vishevel te lokken. Zodra er een hoeveelheid vis in de bak is gezwommen, wordt die afgesloten van de zee. Daarna wordt de buis tussen de bak met vissen en het zoete water vacuüm gezogen waardoor er een zogenaamde hevel ontstaat. De vissen stromen nu met het water door de dijk naar de Roptavaart …

De Stelling Koehoal

Niet ver bij het beeld van ‘de Waadfisker’ vandaan staat een half in de dijk weggewerkt gebouwtje (Google Maps). Het betreft een oude Duitse bunker, die in 1941-’42 is gebouwd. De bunker maakte onderdeel uit van een kleine luchtverdedigingsstelling.

De stelling telde in de oorlogsjaren in totaal 4 bunkers, 3 stenen gebouwen, een grote houten barak, parkeerterreinen, wachtposten en een geschutsplateau voor 4 stuks artilleriegeschut aan de zeekant van de zeedijk. Het gehele gebied was ruim afgezet met een prikkeldraadversperring en landmijnen …

Wetterskip Fryslân wilde de bunker (nr. 2 op het onderstaande kaartje) afbreken. Na lobbywerk van o.a. de Stichting Bunker Koehoal, heeft het waterschap de bunker in 2009 overgedragen aan de stichting. Voorwaarde was dat men de vervallen bunker zou restaureren en dat er een zinvolle herbestemming aan gegeven zou worden …

De bunker is in 2011 gerenoveerd en is nu ingericht als een klein educatie- en documentatiecentrum over de Tweede Wereldoorlog in de regio. Af en toe wordt de bunker opengesteld voor publiek. Jetske heeft nog even naar binnen gegluurd, maar veel viel er niet te zien. Het hele verhaal over de stelling kun je hier lezen: Bunker Koehoal

Naast de bunker ben ik voor het eerst die dag de dijk opgeklommen. Dat wil zeggen, ik ben de oude dijk op gegaan. Op de foto’s hieronder kun je twee dijken zien. Op de eerste foto zie je rechts de oude dijk waar ik op sta, die dijk loopt recht vooruit het beeld uit. Op beide foto’s zie je aan de linkerkant de nieuwe, hogere en bredere dijk, die in de jaren 70 is aangelegd. Tussen beide dijken in zie je hier dus een stuk land dat al voor de jaren ’70 is aangewonnen …

We vervolgen onze weg rechts langs de oude zeedijk …

Sense of place – Koehool

Aan het hek bij het beeld ‘de Waadfisker’ hangt een bordje met een QR-code van ‘Sense of place’. Eerder kwamen we zo’n code al tegen bij het Zodenhuis in Firdgum. ‘Sense of place’ een verzameling projecten langs de Waddenkust, die een mengvorm zijn van kunst en landschapsbeheer. Het project, met Joop Mulder als centrale figuur, is bedacht voor het Culturele Hoofdstadjaar 2018 …

Afgelopen weekend is ter nagedachtenis aan de eerder dit jaar overleden Joop Mulder hier op de zeedijk bij Koehool een nieuw kunstwerk geplaatst, een soort bank, met de naam ‘Watdataangaat’. Dat laatste was een gevleugelde uitspraak van Mulder. Hoe het zit, weet ik niet, maar het bankje ziet er mooi uit. Dat lijkt me voldoende reden om volgend jaar die kant nog maar eens op te gaan voor nader onderzoek …

Eerst is het tijd om de dijk ook hier te beklimmen. Bij de introductie van de dijkcoupures in de buurt van Paesens-Moddergat vertelde ik al, dat de Waddenzeedijk over een lengte van 47 kilometer opnieuw zal worden versterkt. Volgens de samenwerkende partijen in 1DYK zal de dijkversterking waar mogelijk samen met de omgeving worden gecombineerd met het verbeteren van het landschap en de natuur …

Dat te versterken traject begint hier in het westen bij Koehool en loopt van daar bijna tot het Lauwersmeer. Volgens planning moeten de werkzaamheden starten in 2023 en duren tot 2028. Dat zal echter niet overal van een leien dakje gaan. Zo liggen er plannen om de dijk bij Wierum aan de binnenzijde te versterken. Daar zijn de Wierumers het echter terecht helemaal niet eens, want dat brengt in principe fikse aanslag op het dorpsgezicht bij de kerk met zich mee …

Na een uitgebreide rondblik vanaf de kruin van de dijk over het Wad en het achterliggende landschap met de laatste oude huisjes van Koehool, liepen we terug naar de auto om onze reis te vervolgen …

‘De Waadfisker’ bij Koehool

De tweede stop maken we enige kilometers verderop langs de dijk bij de buurtschap Koehool (Google Maps). Tegenwoordig staan er nog maar enkele huizen in Koehool, de oorspronkelijke bewoners waren vooral vissers en boeren …

Om de noodzakelijk dijkverzwaring begin jaren ’70 te kunnen uitvoeren werd een deel van de oorspronkelijke huisjes gesloopt om ruimte te maken voor de machtige dijk die er nu ligt. Van de originele huisjes zijn er maar een paar overgebleven, wel zijn er in 2013 drie nieuwe recreatiewoningen gebouwd …

Ten tijde van de dijkverzwaring was er aan de visserij al lang een eind gekomen. De afsluiting van de Zuiderzee door de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 had grote gevolgen voor de haringvisserij op de Waddenzee. Doordat de zeestromingen voor de kust veranderden, was er na een paar jaar geen haring meer te vangen. Honderden vissers in de regio verloren hun werk. Ter herinnering aan de haringvisserij staat het bronzen standbeeld ‘de Waadfisker’ van Frans Ram op een nagemaakt stukje dijk als sokkel aan de voet van de Waddenzeedijk …

De visserij zoals die van Zurich tot Zwarte Haan plaatsvond, werd de regelvisserij genoemd. Men viste op haring met fuiken, die in een lange rij (regel) dwars op de zeedijk achter elkaar stonden. Met het woord regel werd ook de gemeenschap van vissers aangeduid, die op deze wijze gezamenlijk op haring visten. De enkele kilometers lange rij netten belette de langs zwemmende scholen haring in het voorjaar de doortocht naar hun paaiplekken in de Zuiderzee …

Morgen komt ‘de Waadfisker’ hier nogmaals voorbij en beklimmen we voor de tweede keer die dag de dijk …

Viervoeters op de weg!

Toen ik begin september samen met Jetske De Waadhoeke doorkruiste, waarschuwde ik haar op zeker moment dat we met een beetje geluk tussen een kudde schapen terecht zouden komen. Jetske keek me wat ongelovig aan. Op dat moment had ze ook wel gelijk met haar scepsis, want meer dan een los op de weg lopende geit kwamen we die dag niet tegen …

Achteraf bekeken waren we die dag niet westelijk genoeg gereden alvorens we op de Sédyk terechtgekomen waren. Aafje en ik waren een paar weken later nog maar net aan de tweede etappe van die dag begonnen, toen we wel met die kudde werden geconfronteerd …

Terwijl ik stapvoets naderde, stelden twee schapen zich demonstratief achter het veerooster midden op de weg op. Even leken ze te overleggen of ze ons vrije doorgang zouden verlenen of niet. Het beraad viel gunstig uit, want na korte tijd stapten de dames in slow motion opzij …

Met een rustig gangetje zetten we de rit voort. De meeste schapen bleven keurig op het schapenpaadje naast de weg lopen, maar af en toe moest ik toch even voorzichtig aandringen om verder te kunnen rijden …

Niet veel later zag ik een stipje op de dijk stilaan dichterbij komen. Toch maar even het zijraampje naar beneden schuiven, dat maakt de foto’s een stuk helderder dan door de licht getinte voorruit …

Een stoere wandelaar liep bepakt en bezakt met flinke pas over de kruin van de dijk. Dit leek me een ervaren wandelaar. Wie weet, misschien was hij bijna aan de finish van een ruim 500 km lange wandelroute van Denemarken naar de Afsluitdijk …

Weer wat verderop stond een beregeningsinstallatie te sproeien op een akker. Dat is opvallend eind september, maar ik vermoed dat er gesproeid wordt om de oogst gemakkelijker uit de grond te kunnen halen zonder dat er al teveel harde kluiten klei meekomen …